Over de achterstanden in het onderwijs is inmiddels genoeg gezegd en geschreven. Wij spreken overigens liever van ‘een nieuw begin’ dan over achterstanden. In dit artikel willen wij vooruit kijken. Naar de interventies uit het keuzemenu van het Nationaal Plan Onderwijs (NPO), opgesteld door het ministerie van OCW. Als school kan je kiezen, kiezen voor kortetermijnoplossingen om achterstanden weg te werken óf voor een duurzame verandering. De vrijgekomen NPO-gelden maken het voor scholen mogelijk om hiermee aan de slag te gaan.  

Academy4Learning gelooft in duurzame verandering. Voor ons betekent duurzaamheid een verandering in de dagelijkse lespraktijk die blijvend is. Hierbij richten we ons niet op het wegwerken van ‘achterstanden’ op de korte termijn, maar op een ontwikkeling op lange termijn.  En dat komt álle leerlingen ten goede: met een achterstand, een voorsprong en alles er tussenin.

Om uit te leggen hoe wij dat zien, zetten we eerste een stapje terug. In de menukaart vind je een aantal onderdelen waarop je als school (of onderwijsinstelling) het subsidiegeld kunt besteden. Het OCW onderscheidt hierin zes ‘niveaus’. Een aantal daarvan zijn gericht op tijdelijke oplossingen. Oplossingen voor de korte termijn dus. Het eerste niveau richt zich bijvoorbeeld op méér onderwijs, zoals zomerscholen en langere lesdagen. En ook het inzetten van extra personeel is een veelgehoorde oplossing. Maar dit zijn geen structurele oplossingen. Op de eerste plaats omdat er niet genoeg leraren zijn om überhaupt in dat gat te springen. Op de tweede plaats – en belangrijker wellicht – omdat deze interventies tijdelijk zijn en dus geen blijvend effect zullen hebben. 

Uiteraard is het mogelijk om in te zetten op bijvoorbeeld extra handen in de klas. Denk hierbij aan onderwijsassistenten die (groepjes) leerlingen van extra instructie voorzien of de inzet van pre-teaching in voorbereiding op de les. Dit geeft docenten in de klas meer ruimte om te focussen op het leren en ontwikkelen van de rest van groep. Tegelijkertijd is zo’n interventie gericht op een korte periode (maximaal twee jaar) en draagt het daarna niet meer bij aan het onderwijs. 

Door schoolbreed te professionaliseren op een bepaald thema en te investeren in docenten, draag je bij aan een ontwikkeling op de lange termijn. Professionalisering kan daarbij ondersteunend ingezet worden aan andere interventies, zoals de inzet van extra personeel. Bijvoorbeeld door docenten te ondersteunen bij het differentiëren in verschillende (niveau)groepen, zodat pre-teaching en remedial teaching efficiënter en doelgerichter kunnen worden ingezet. Bovendien kan tijdelijk extra personeel helpen om de nieuwe werkwijze goed neer te zetten en te implementeren, waarna het docententeam het zelf kan voortzetten. 

Naast een interventie die op de lange termijn bijdraagt aan het onderwijs, wil je ook een interventie die betaalbaar is en een (zo sterk mogelijk) effect heeft op de ontwikkeling van leerlingen. Het ministerie van OCW heeft dit ook in kaart gebracht en op de menukaart gezet.  Zo zijn er interventies die een positief effect hebben op het leren (en dus ‘goed werken’), maar die zeer kostbaar zijn. Denk hierbij aan een-op-een begeleiding en individuele instructie. Zo’n interventie is dus niet alleen kostbaar, maar draagt ook nog eens weinig bij aan de ontwikkeling van het onderwijs op de lange termijn. 

Wat dan wel? Een aantal interventies heeft een groot effect, waar bovendien gemiddeld of veel bewijs voor is én tegen (zeer) lage kosten kan worden ingezet. Dan sla je meerdere vliegen in één klap. Een win-win-winsituatie. 

Feedback is zo’n thema: een potentieel groot effect én goedkoop te realiseren. Wanneer er op een goede manier feedback gegeven wordt aan leerlingen, kunnen zij enorme sprongen maken. Een ideale interventie voor het wegwerken van de achterstanden. Of nou ja, voor een nieuwe start dus. 

Goede feedback geven is niet eenvoudig, het kan altijd beter en doeltreffender. Hoewel er veel goed gaat, zien wij ook dat er nog veel winst te behalen valt in de (effectiviteit van) feedback die docenten geven. Vaak zien we dat uitgebreide feedback ná een toetsmoment wordt gezien als goede feedback. En hoewel de inhoudelijke kwaliteit van die feedback ongetwijfeld hoog is, is de kans dat leerlingen ermee aan de slag gaan nihil. Erg effectief is deze feedback dan ook niet. De feedbackinterventie wordt simpelweg effectiever wanneer het niveau van het feedback geven omhoog gaat. Doelgerichte en praktijkgerichte professionalisering van docenten en ‘on-the-job’ begeleiding kunnen hierbij enorm helpen. Deze ontwikkeling hoeft niet alleen als externe professionalisering aangeboden te worden, maar juist ook door interne expertise aan te boren. 

Hoe pak je dat aan? Vanuit verschillende onderzoeken en zeker ook vanuit onze ervaring, zien wij dat professionalisering effectief is als je hier als school langere tijd en doelgericht aan werkt. Een paar succesfactoren zijn: een schoolbreed focuspunt bepalen (gekoppeld aan doelstellingen en visie), goede voorbeelden onderling uitwisselen, interne expertise benutten en externe experts inzetten voor nieuwe kennis en inzichten. Een bijkomend voordeel van een schoolbrede en gedegen aanpak is dat er óók aandacht is voor feedback tussen docenten onderling. Goede feedback geven geldt namelijk niet alleen voor docenten richting leerlingen, maar ook voor collega’s onderling. Door feedback schoolbreed op de agenda te zetten, worden docenten gestimuleerd om te groeien, bijvoorbeeld door feedback te geven, en vooral door het te ontvangen en er actief mee aan de slag te gaan. Zo werk je in je team naar een feedbackcultuur. 

Ons advies is dan ook: focus op een effectieve(re) inzet van onderwijs (niveau B van de menukaart). Zorg hierbij voor schoolbrede aandacht voor het onderwerp waarbij deskundigheidsbevordering, collegiale consulatie en intervisie  centraal staan. Zo werk je als team aan (bijvoorbeeld) betere feedback, beheersingsgericht leren of het ontwikkelen van metacognitie en zelfregulerende vaardigheden van leerlingen. De aankomende periode is de ultieme kans om structureel aandacht te hebben voor de ontwikkeling van elkaar: docenten én leerlingen.