Formatief handelen is een didactisch proces. De kern van dit proces bestaat uit het verzamelen van informatie en een doelgerichte vervolgactie. Maar formatief handelen bestaat uit meer onderdelen, deze onderdelen zal ik toelichten aan de hand van een bekende en veelgebruikte definitie (Black & William, 2009):
“Formatief handelen omvat alle activiteiten die leraren én (mede)leerlingen doen om bewijs van het leren te verzamelen, te interpreteren en te gebruiken om betere beslissingen te nemen over de vervolgacties in het leren en lesgeven. (Die vervolgactie is beter of beter onderbouwd dan wanneer het bewijs van leren niet verzameld was.)”
Allereerst gaat het dus om álle activiteiten. Niet alleen ‘toetsen’, maar alles wat je doet om informatie te verzamelen over het leerproces. Daarnaast ben je niet als enige verantwoordelijk voor het leerproces van de leerling. Ook leerlingen zélf zijn verantwoordelijk en bovendien informatiebronnen voor elkaar.
Je verzamelt tijdens het proces ‘bewijs van het leren’. Gulikers en Baartman (2017) noemen dit in hun onderzoek ‘leerlingreacties verzamelen’. Dat is een betere omschrijving, omdat het niet zozeer om het bewijs gaat, maar om de informatie die het geeft. Het geeft antwoord op de vragen: Waar sta ik, wat kan ik al en wat kan ik nog niet?
Het interpreteren en analyseren van de leerlingreacties is het volgende belangrijke onderdeel uit de definitie. Jij als leraar kunt dit interpreteren en analyseren, maar leerlingen kunnen dit soms ook zelf (afhankelijk van voorkennis en ervaring). Als didacticus selecteer je natuurlijk de juiste werkvormen om leerlingen hierbij te helpen.
Tot slot de vervolgactie in het leren en lesgeven. Deze vervolgactie is essentieel bij formatief handelen. Zonder de vervolgactie is het immers geen handelen, maar alleen verzamelen. Door de informatie die jij of je leerlingen hebben verkregen, kun je een betere beslissing maken over de vervolgstap. Soms is dat een (herhaling van een) instructie, maar dit kan bijvoorbeeld ook feedback of andere werkvorm zijn.
Formatief handelen bij Academy4Learning
Bij professionalisering rondom Formatief handelen gebruikt Academy4Learning de formatieve cyclus van Gulikers en Baartman (2017). Wij kozen voor hun formatieve cyclus omdat zij kijken naar concreet gedrag van leraren. De vertaalslag van theorie naar praktijk is voor ons de essentie van professionalisering.
Het vijffasenmodel van Gulikers en Baartman heeft ook veel raakvlakken met de definitie van Black en Wiliam. Bekijk onderstaande afbeelding en zoek de overeenkomsten (en verschillen). Ben je enthousiast over formatief handelen? En wil je ook zelf óf met je vakgroep of team aan de slag? Laat het ons weten of volg de open training!
